Rti Radio Taiwan International 
Rti Radio Taiwan International 
Sáng sớm ngày 7 tháng 10, tổ chức cực đoan Hamas của Palestine đã phát động một cuộc tấn công bất ngờ vào Israel, phái hơn một nghìn chiến binh có vũ trang vượt qua bức tường ngăn cách biên giới được bảo vệ nghiêm ngặt của Israel và tấn công 22 thị trấn ở biên giới phía nam Israel, giết chết và làm bị thương nhiều quân nhân, cảnh sát và thường dân, chúng còn bắt cóc thường dân làm con tin. “Chiến dịch lũ lụt Al-Aqsa” (Operation Al-Aqsa Flood) này được xác định là phiên bản “Sự cố 911” của Israel và là thảm họa lớn nhất kể từ khi thành lập đất nước. Chiến dịch “Thanh kiếm sắt” (Operation Iron Sword) trả đũa của Israel đã ném bom dữ dội ở dãy Gaza, thậm chí cả người dân cũng không tránh khỏi. Trong vòng chưa đầy một tháng, hai bên đã có hơn 7.000 người thương vong, trở thành trận chiến đẫm máu nhất trong lịch sử 50 năm xung đột Israel-Palestine.
Những tàn phá và thương vong này bắt nguồn từ sự bế tắc lịch sử giữa Israel và Palestine về lãnh thổ và chủ quyền đã tồn tại trong nhiều năm. Để hiểu được thực trạng, chúng tôi đã sử dụng 6 từ khóa để nhìn lại và tìm ra nguyên nhân gây ra sự oán giận trong những năm qua.
6 từ khóa để hiểu về cuộc xung đột giữa Israel và Palestine
1. Miền Đất Hứa của Chúa (khoảng 2.000 năm trước Công Nguyên)
Xung đột giữa Israel và Palestine chính thức bắt đầu từ việc thành lập nhà nước Israel vào năm 1948, sau đó gây ra xung đột đất đai kéo dài gần một thế kỷ.
Vùng đất này thuộc về ai? Chủ nghĩa Phục quốc Do Thái áp dụng quan điểm về “Miền Đất Hứa của Chúa” trong Sáng thế ký trong Cựu Ước của Kinh thánh năm 2000 trước Công nguyên. Người ta tin rằng trong Sáng thế ký, Thiên Chúa đã ban Đất Hứa cho nhà tiên tri Abraham. Abraham cũng là một nhân vật quan trọng trong Do Thái giáo, Cơ đốc giáo và Hồi giáo, con trai hợp pháp của ông là Isaac là tổ tiên của người Israel, còn con hoang Ishmael của ông là tổ tiên của người Ả Rập. Về mặt tôn giáo, hai dân tộc có thể nói là có cùng nguồn gốc.
Đất Hứa của Chúa không có ranh giới rõ ràng, nằm gần biên giới của Israel, Palestine và Lebanon ngày nay. Tuy nhiên, câu chuyện tôn giáo này sau đó đã trở thành cơ sở cho lập luận của những người theo chủ nghĩa Phục quốc Do Thái rằng đất nước có thể được khôi phục ở Palestine, nhưng tuyên bố của tôn giáo này vẫn còn cho đến ngày nay vẫn còn gây tranh cãi.
Người Do Thái bị Đế quốc La Mã đàn áp vào khoảng năm 70 sau Công nguyên và trở thành một quốc gia không có đất nước, bị phân tán khắp thế giới trong hàng nghìn năm. Phải đến sau Thế chiến II, nhà nước Israel mới được thành lập ở Palestine, từ đó bắt đầu hơn nửa thế kỷ xung đột giữa người Do Thái và người Palestine.
Các học giả nghiên cứu về cuộc xung đột quốc tế giữa Israel và Palestine hiện nay thường cho rằng để thế giới hiểu được cuộc xung đột đang diễn ra giữa Israel và Palestine trong thế kỷ qua, họ phải vượt qua khuôn khổ đảng phái, chủng tộc và tôn giáo, nên xem xét những tổn hại về nhân quyền và nhân loại từ những vụ việc đẫm máu gây ra.
2. Tuyên bố Balfour (1917)
Người Do Thái, những người đã sống rải rác khắp thế giới hàng ngàn năm, lần đầu tiên hy vọng thành lập một quốc gia với “Tuyên bố Balfour” (Balfour Declaration) của Đế quốc Anh vào năm 1917.
Tuyên bố này chỉ có ba câu ngắn gọn nhưng lại là văn kiện quan trọng cho việc thành lập nhà nước Israel trong tương lai. Nội dung của tuyên bố là ủng hộ “những người theo chủ nghĩa Phục quốc Do Thái” trong việc thành lập nhà nước dân tộc của riêng họ ở Palestine, với điều kiện quyền lợi của các nhóm dân tộc địa phương hiện có không bị tổn hại.
Khi đó, Palestine vẫn còn là lãnh thổ của Đế quốc Ottoman, người Do Thái là dân tộc thiểu số ở đó, chỉ chiếm khoảng 6%, còn lại 94% là người Palestine. Vùng đất được Đế quốc Anh ủy thác sau Thế chiến thứ nhất.
Tài liệu này đã mang lại cho những người theo chủ nghĩa Phục quốc Do Thái vào thời điểm đó niềm hy vọng lớn lao về việc trở thành một quốc gia. Chủ nghĩa phục quốc Do Thái là một phong trào dân tộc chủ nghĩa bắt nguồn từ châu Âu vào thế kỷ 19. Vào thời điểm đó, ở châu u đang có bầu không khí bài trừ người Do Thái mạnh mẽ, người Do Thái bị phân biệt đối xử và đàn áp, vì vậy phong trào này mong muốn người Do Thái có thể trở về “Miền Đất Hứa” mà Chúa đã ban tặng trong Cựu Ước và thành lập một quốc gia . Sau Tuyên bố Balfour, một số người Do Thái quay trở lại Palestine sinh sống theo từng đợt, trở thành cơ sở cho việc thành lập nhà nước Israel sau này.
3. Nghị quyết 181 của Đại hội Liên hợp quốc (1947)
Sau Thế chiến thứ hai, một số nước lớn ở châu u và Mỹ đã đồng cảm với những người Do Thái bị lưu đày nhiều năm và 6 triệu người bị Đức Quốc xã tàn sát. Năm 1947, Nghị quyết 181 của Đại hội đồng Liên hợp quốc ra đời.
Nghị quyết này, còn được gọi là “Nghị quyết phân vùng Palestine”, đã thành lập một nhà nước Do Thái (Israel) và một nhà nước Ả Rập (Palestine) ở Palestine.
Vậy là Israel chính thức được thành lập như một nhà nước vào ngày 14/5/1948. Tuy nhiên, nghị quyết này đã gây ra sự bất bình tột độ trong người Palestine và các nước Ả Rập xung quanh, họ đã chỉ định ngày sau khi thành lập nhà nước Israel (15/5) là “Ngày đau khổ của dân tộc”. 750.000 người Palestine ban đầu sống ở bang Israel hiện tại cũng trở thành người tị nạn chỉ sau một đêm. Họ nghĩ rằng người Do Thái đã rời khỏi khu vực này hàng ngàn năm, vậy tại sao người Do Thái lại quay lại để tranh giành quê hương với họ?
Việc “thành lập nhà nước Israel” cũng trực tiếp gây ra “Chiến tranh Israel-Ả Rập” lần thứ nhất với các nước Ả Rập, các lực lượng liên minh Ả Rập như Ai Cập, Jordan, Syria tấn công Israel, mở đầu cho hơn 50 năm xung đột ở Israel sau đó.
4. Chiến tranh 6 ngày (1967)
Sau khi thành lập nhà nước Israel, cuộc xung đột với các nước Ả Rập vẫn tiếp diễn, Palestine ban đầu hy vọng nhờ vào sự giúp đỡ của các nước Ả Rập để trở về quê hương, tuy nhiên, sau 5 cuộc chiến tranh lớn, không những không giành lại được vùng đất đã mất, mà Israel thậm chí còn kiểm soát và chiếm đóng nhiều đất đai hơn, vượt xa nghị quyết ban đầu của Liên hợp quốc. Năm cuộc chiến tranh lớn là: Chiến tranh giành độc lập năm 1948, Khủng hoảng kênh đào Suez năm 1956, Chiến tranh sáu ngày năm 1967, Chiến tranh Yom Kippur năm 1973 và Chiến tranh Lebanon năm 1982. Trong số đó, Israel đã chiếm đóng Đông Jerusalem, Bờ Tây và Gaza, nơi ban đầu được giao cho Palestine trong Chiến tranh Sáu ngày, và đã kiểm soát chúng trong một thời gian dài, khiến nhiều người Palestine phải chạy trốn.
Sau đó, Hội đồng Bảo an Liên Hợp Quốc đã thông qua Nghị quyết 242, yêu cầu Israel rút khỏi các vùng lãnh thổ bị chiếm đóng. Nhưng Israel đã không rút khỏi Gaza cho đến tận năm 2005. Dù rút quân nhưng Israel thực tế đã xây tường cao bao quanh Gaza, giám sát chặt chẽ, thậm chí kiểm soát điện, nước, thực phẩm và các vật tư khác, phong tỏa hoàn toàn bờ biển, biên giới và không phận, biến dải Gaza thành “nhà tù ngoài trời lớn nhất thế giới”.
5. Tổ chức Hamas (1987)
Sau khi thành lập nhà nước Israel, vùng đất của người Palestine ngày càng bị chia cắt và bị kiểm soát chặt chẽ, điều này trở thành nguyên nhân quan trọng dẫn đến sự trỗi dậy của tổ chức chiến binh Hamas, tổ chức phát động các cuộc tấn công vào năm nay (2023).
Hamas là tên viết tắt tiếng Ả Rập của “Phong trào kháng chiến Hồi giáo” và là tổ chức chính của phong trào kháng chiến của người Palestine, được thành lập vào năm 1987. Ban đầu nó là một tổ chức tôn giáo, nhưng theo thời gian, nó dần phát triển thành một nhóm cực đoan. Họ cho rằng Israel không nên tồn tại và toàn bộ lãnh thổ phải thuộc về Palestine. Họ đã đối đầu với Israel bằng các hành động vũ trang, tấn công khủng bố, bắt cóc và các thủ đoạn khác trong nhiều năm. Họ rất khác với các phe phái hy vọng đàm phán hòa bình với người Israel.
Nội chính là những vấn đề vượt ra ngoài lãnh thổ. Trong số các cơ cấu của chính quyền tự trị của người Palestine, cơ cấu hiện được công nhận có tư cách pháp nhân trên phạm vi quốc tế là chế độ Fatah. Về cơ bản, họ kiểm soát Bờ Tây nhưng lại có vấn đề tham nhũng. Phe còn lại là Hamas, thực chất kiểm soát Dải Gaza, tuy nhiên do phương pháp bạo lực nên tổ chức này bị Mỹ, Israel và Liên minh Châu u coi là tổ chức khủng bố. Vì vậy, dù Hamas đã giành được quyền lực trong cuộc bầu cử năm 2006 và chiếm được đa số sự ủng hộ của người dân nhưng tổ chức này vẫn không được quốc tế công nhận.
Hamas, vốn nhận được sự ủng hộ của công chúng nhưng lại từ chối đàm phán hòa bình với Israel, trong khi chế độ Fatah, sẵn sàng đàm phán với Israel và được quốc tế công nhận, nhưng lại không có đủ sự ủng hộ từ công chúng như Hamas, vậy ai mới là người có đủ tư cách để giải quyết được vấn đề của quốc gia, đây cũng là vấn đề nan giải trong nội bộ của Palestine.
6. Sự hòa giải giữa Israel và Ả Rập Saudi (2023)
Các chuyên gia có hai phân tích giải thích tại sao xung đột Israel-Palestine lại phải đối mặt với cuộc tấn công dữ dội nhất trong 50 năm vào thời điểm này.
Trong những năm gần đây, với sự thúc đẩy tích cực của Mỹ, Israel đã liên tiếp thiết lập quan hệ bình thường với các nước Ả Rập như Các Tiểu vương quốc Ả Rập Thống nhất và Bahrain. “Hiệp định Abraham” được ký kết năm 2020 có ý nghĩa rất lớn vì Abraham là nguồn gốc chung của Do Thái giáo và Hồi giáo, mang ý nghĩa mạnh mẽ về sự hòa giải.
Năm 2023, Israel tiếp tục thiết lập quan hệ bình thường với Ả Rập Saudi, “Hòa giải Israel - Ả Rập Saudi” có nghĩa là tư cách nhà nước của Israel lần lượt được công nhận. Đặc biệt, Ả Rập Saudi, với tư cách là nơi khai sinh ra đạo Hồi, cũng có thể cho phép các quốc gia khác làm theo, khiến việc thu hồi đất đai của người Palestine trở thành vấn đề khó khăn hơn và khơi dậy cảm giác khủng hoảng của Hamas.
Ngoài ra, năm 2023 còn đánh dấu kỷ niệm 50 năm Chiến tranh Yom Kippur năm 1973 (còn gọi là Chiến tranh Tháng Mười). Chiến tranh Yom Kippur là trận chiến quan trọng để các nước Ả Rập cố gắng chiếm lại các vùng lãnh thổ bị Israel chiếm đóng. Lần này, “Chiến dịch lũ lụt Al-Aqsa” được chọn để tấn công vào tháng 10 (7/10), điều này cũng mang ý nghĩa biểu tượng như cuộc Chiên tranh Tháng Mười.
Làm sao để giải quyết xung đột giữa Israel và Palestine?
Trên thực tế, trong những năm xung đột giữa Israel và Palestine, đã có những cơ hội ngắn ngủi cho hòa bình.
Năm 1987, áp lực tích lũy qua nhiều năm của người Palestine nổ ra và phát động phong trào “Intifada đầu tiên” (First Intifada). Từ “Intifada” có nghĩa là “vứt bỏ” trong tiếng Ả Rập. Họ hy vọng rằng Palestine có thể thoát khỏi sự áp bức của Israel. Phong trào của họ là những cuộc biểu tình không bạo lực quy mô lớn, nhưng luôn kéo theo xung đột bạo lực.
Cuộc nổi dậy lớn đầu tiên kéo dài vài năm, sau đó với sự hỗ trợ của nhiều nước, Israel và Palestine cố gắng đàm phán hòa bình và chấm dứt xung đột, đến năm 1993 họ đã ký Hiệp định Oslo (Hiệp định Oslo I). Trong thỏa thuận, Israel hứa sẽ dần dần trả lại quyền tài phán hành chính ở Bờ Tây và Gaza cho chính quyền tự trị Palestine mới thành lập và rút khỏi các khu vực này. Tổ chức Giải phóng Palestine phải công nhận Israel là một quốc gia và cùng tồn tại hòa bình.
“Hiệp định Oslo” ban đầu hy vọng sẽ từng bước biến kế hoạch phân chia hai nước thành hiện thực trong vòng 5 năm, nhưng nó luôn thất bại. Ngoài việc Hamas không chấp nhận sự tồn tại của Israel với tư cách một nhà nước, biên giới cuối cùng của hai bên, việc xử lý người tị nạn, các khu định cư và tình trạng của Jerusalem đều là những trở ngại cho sự trì trệ của tiến trình hòa bình.
Sau đó, tiến trình hòa bình bị trì hoãn do sự cố “Chuyến thăm của Sharon tới Nhà thờ Hồi giáo Al-Aqsa”. Năm 2000, ông Ariel Sharon, chính trị gia Israel đưa lực lượng cảnh sát đến thăm Nhà thờ Hồi giáo Al-Aqsa, thánh địa Hồi giáo ở Đông Jerusalem, bị coi là hành động khiêu khích, thậm chí còn châm ngòi cho cuộc nổi dậy lần thứ hai. Các cuộc đàm phán hòa bình gần như đã kết thúc, vòng xoáy bạo lực và trả thù vẫn tiếp tục cho đến ngày nay.
Ngoài ra, 1/3 lượng dầu thô của thế giới được sản xuất ở Trung Đông. Mặc dù Israel và Palestine không sản xuất dầu nhưng nếu xung đột của họ gây ra chiến tranh khu vực, nó sẽ ảnh hưởng đến việc vận chuyển dầu qua eo biển Hormuz, một tuyến đường thủy quan trọng ở Trung Đông. Vì vậy, trong nhiều năm, nhiều quốc gia đã nghĩ đến việc hòa giải, bởi dù là xung đột Israel-Ả Rập, Israel-Palestine hay Israel-Hamas đều ảnh hưởng đến giá dầu và khí đốt tự nhiên cùng với nền kinh tế toàn cầu, đồng thời, các xung đột sắc tộc hiện có ở các nước châu Âu thỉnh thoảng cũng bị kích động bởi các sự cố xung đột khiến bầu không khí trong xã hội trở nên căng thẳng.
Kể từ khi xảy ra xung đột, cả hai bên đã có vô số người thương vong, đặc biệt lần này, dù là vụ phóng tên lửa bừa bãi của Hamas hay các cuộc không kích trả đũa của Israel, người dân đều bị liên lụy, vi phạm Quy chế Rome về Tòa án Hình sự Quốc tế, nơi xét xử tội ác chiến tranh. Tòa án Hình sự Quốc tế (ICC) được thành lập năm 2002 theo Quy chế Rome, chuyên xét xử những người bị kết án về tội ác chiến tranh, diệt chủng và tội ác chống lại loài người. Tuy nhiên, trong tình hình phức tạp nơi Israel không phải là thành viên của Quy chế và Palestine chỉ là một thực thể chính trị chứ không phải là một quốc gia nên sự can thiệp của nhiều luật pháp quốc tế còn hạn chế. Mặc dù Mỹ công nhận quyền tự vệ của Israel, nhưng họ chỉ có thể kêu gọi Israel tuân thủ luật chiến tranh, ưu tiên giải cứu con tin và cung cấp vật tư, đồng thời không nên dùng đến các cuộc tấn công trả đũa. Để giảm bớt xung đột và đưa quan hệ ở Trung Đông tiến tới hòa bình, cộng đồng quốc tế cho rằng điều quan trọng nhất là hai bên có thể ngồi lại và đàm phán.
Phương Thảo
